O Crnogorskom simfonijskom orkestru
CSO
Crnogorski simfonijski orkestar ima dugu predistoriju oličenu u nekoliko ansambala. Kao institucija od posebnog društvenog značaja pod patronatom države u formi duvačkog orkestra sa udaraljkama, prvi slični ansambl ove vrste pojavljuje se još 70- tih godina 19. vijeka pod zvaničnim nazivom Prva crnogorska vojna muzika. I od tada, priča o državnom ansamblu, prati priču o stvaranju, jačanju, slabljenju, nestajanju i reafirmaciji naše Države.
Planovi za stvaranje reprezentativnog instrumentalnog ansambla (uz horove) napravljeni su još daleke 1868. godine u Cetinjskoj čitaonici na čelu sa knjazom Nikolom u okviru planova o dugoročnom razvoju crnogorske kulture. Uz materijalnu pomoć Carske Rusije već sledeće godine niču ugledne srednjoškolske prosvjetne institucije među kojima je i škola Prve vojne muzike na čelu sa učiteljem i kapelmajstorom Čehom Antonom Šulcom. I dok, s jedne strane, crnogorska omladina sa ponosom stiče opšte obrazovanje i upoznaje tekovine zapadnoevropske muzičke kulture u Ženskom institutu i Bogosloviji, s druge strane pripadnici Prve vojne muzike svoj obrazovni proces doživljavaju kao prisilu, a neki gotovo kao sramotu. Uz tradicionalni junački ep uz gusle, koji je vjekovima imao snažnu sociološku funkciju, podizanja nacionalne svijesti i borbenog duha, patrijarhalni Crnogorci nijesu mogli još uvijek da prihvate instrumente koje su ranije viđali jedino u rukama neprijatelja.
Crnogorsko-turski rat (1876-78) prekinuo je tokove modernizacije i kulturnog uzdizanja Crne Gore. Članovi orkestra su se razišli a instrumenti bili uništeni.
Sljedeća faza rada državnog ansambla donosi bitnu promjenu odnosa njegovih članova prema profesionalnom bavljenju muzikom. Osnovana takođe kao školska institucija, pod upravom još jednog Čeha, Franja Vimera, Druga vojna muzika će u crnogorskom kulturnom projektu imati važnu ulogu. Naime, nakon Berlinskog kongresa (1878) kada je Crna Gora dobila državnost, potrebe Dvora i otvaranje brojnih diplomatskih predstavništava nametnuli su stvaranje profesionalnog Orkestra za ceremonijalne potrebe, ali i za podizanje nivoa kulturnog života Prijestonice. Godine 1896. Druga vojna muzika dolaskom gudača iz Italije i Češke, dobija status simfonijskog orkestra. Sve do početka 20.vijeka Orkestar ima nezamjenjivu ulogu u okviru koncertnog i pozorišnog života grada. On je i dio dvorskog ceremonijala, svečanosti i dvorskih koncertnih programa. Uz brojne horske ansamble na Cetinju, uz gudački kvartet formiran iz redova Simfonijskog orkestra (1896), soliste i gostujuće umjetnike, na sceni nacionalnog teatra “Zetski dom” Orkestar je upotpunjavao sliku razvijenog kulturnog života prijestonice. Početkom 20. vijeka, Orkestar se zbog nepovoljnih materijalih prilika počinje osipati. Iz te muzičko-obrazovne institucije knjaz Nikola najtalentovanije članove šalje na studije u Prag. U međuratnom periodu to će biti od velikog značaja, jer će prvi visokoobrazovani muzički kadrovi (Jovan Milošević i Aleksa Ivanović) obezbijediti kontinuitet djelatnosti orkestarskog muziciranja, iako u tom periodu u okvirima dobrovoljne - amaterske djelatnosti, jer profesionalnih institucija u oblasti muzičke kulture, nakon gubitka državnosti, neće biti.
Vojna muzika, formirana u Podgorici 1907. godine pod upravom Čeha Karla Heringa biće osnova iz koje će u Podgorici 1931. godine Aleksa Ivanović formirati mali Simfonijski orkestar koji će djelovati do Drugog svjetskog rata, a njegova uloga je značajna u izvođenju muzičko-scenskih djela (komada s pjevanjem, muzičkih bajki, vodvilja, opereta) osim horske muzike u to doba najpopularnijih formi muzičkog izraza.
Nakon Drugog svjetskog rata Orkestar ponovo postaje profesionalno tijelo. Odmah nakon Oslobođenja u okviru programa Radio Cetinja Orkestar ima važnu ulogu a sastavljen je od članova ranije Vojne muzike, bivšeg Simfonijskog orkestra i ratnih zarobljenika. Njime je rukovodio Jovan Milošević. U okviru Radio Titograda pedesetih godina djeluje nekoliko stalnih ansambala: Mali simfonijski, revijski, tamburaški i orkestar narodne muzike uz profesionalni mješoviti hor. Zajedno sa solistima klasične, zabavne i narodne muzike ovi su ansambli bili nosioci cjelokupnog muzičkog programa i muzičkog života Crne Gore. Svi navedeni ansambli su tokom vremena prestali sa radom osim Simfonijskog orkestra (formiran 1959), koji je do nedavno djelovao u okrilju Radio-Televizije Crne Gore. I pored čestih oscilacija rada Orkestra- brojnosti članova, materijalnih neprilika, što se odražavalo na kvalitet izvođenja i širinu repertoara, Simfonijski orkestar je djelovao u kontinuitetu pod upravom dirigenata: Cvjetka Ivanovića u periodu od 1959-1974, Aleksandra Vujića 1978-1979 i Radovana Papovića od 1980-2005. godine.
Kao institucija od posebnog društvenog značaja formiran u okviru široko postavljene djelatnosti Muzičkog centra Crne Gore, Crnogorski simfonijski orkestar je zaživio u godini kada je Crna Gora dobila nezavisnost. Danas je ovaj ansambl, uz sve bitne pretpostavke, u prvom redu materijalne obezbijeđenosti i karaktera unutrašnje organizacije, u osnovi sličan brojnim profesionalnim institucijama toga tipa u svijetu. Stožer ukupnog muzičkog života Crne Gore, Crnogorski simfonijski orkestar je uzlaznom putanjom u kvalitativnom smislu došao do nivoa reprezentativnog tijela crnogorske kulture koji Podgoricu i Crnu Goru stavlja u ravan razvijenijih kulturnih sredina.
Prvi dirigent Crnogorskog simfonijskog orkestra bio je mladi ruski umjetnik Aleksej Šatski, koji je u Crnu Goru došao sa mjesta jednog od asistenata legendarnog Vladimira Fedosejeva. U toku prvih pet sezona, zajedno sa brojnim gostujućim dirigentima, on je postavio temelje na kojima se danas razvija naš mladi ansambl. Od ove sezone, na čelu CSO nalazi se Grigorij Krasko, umjetnik snažne individualnost i ogromnog iskustva, koji je kao koncert-majstor i vođa ansambla Crnogorski gudači, već dao nemjerljiv doprinos početnim dostignućima i uspjesima našeg ansambla. Prvi nastupi CSO pod njegovom upravom pokazuju uspješna stremljenja orkestra ka novim izvođačkim izazovima i profesionalnim standardima.
Na repertoaru Crnogorskog simfonijskog orkestra, nalaze se djela najrazličitijih stilskih karakteristika od muzike baroka do savremenog stvaralaštva. Svjedoci smo premijernih izvođenja mnogih epohalnih djela svjetske muzike, čija izvođenja predstavljaju istorijske trenutke u crnogorskom muzičkom životu. Pored uspješnih nastupa u standardnom sastavu, Crnogorski simfonijski orkestar povremeno izrasta u moćan ansambl sa velikim brojem izvođača na sceni, (takozvani orkestar a tre), što predstavlja novinu u percepciji živog zvuka naše publike. Sa takvim ansamblom je moguće izvoditi i ona djela svjetske muzičke baštine, u prvom redu djela kasnog romantizma koja zahtijevaju hipertrofirani izvođački ansambl čija se izvođenja do prije nekoliko godina u Crnoj Gori nijesu mogla ni zamisliti. Više od stotinu nastupa u svim gradovima Crne Gore, odličan prijem publike i afirmativne kritike, potvrđuju visok profesionalni nivo našeg ansambla. Na poseban način o tome svjedoče i imena i utisci istaknutih domaćih i inostranih i umjetnika koji su sarađivali sa CSO.
Pored izvođenja djela klasičnog orkestarskog repertoara, Crnogorski simfonijski orkestar, kao značajan trenutak u istoriji naše savremene muzike bilježi i izvođenje prve crnogorske opere Balkanska carica, kompozitora Dionizija de Sarna San Đorđa. Napisana 90-tih godina 19. vijeka opera je, nakon 117 godina od nastanka, prvi put izvedena uoči Dana državnosti, 13. jula 2008. godine u Atrijumu Vladinog doma na Cetinju. Autorski tim: rediteljka Radmila Vojvodić, Radovan Papović koji je orkestrirao ovo djelo i muzički direktor Žarko Mirković, dali su kreativni pečat adaptaciji i scenskom postavljanju opere koja je u relativno kratkom vremenu doživjela preko dvadeset izvođenja.
Na repertoaru CSO nalaze se i djela domaćih autora: Iva Brkanovića, Ilije Lakešića, Bora Tamindžia i Žarka Mirkovića, koja su prepoznata kao vrijedan dio crnogorske muzičke baštine. Za ovu sezonu najavljeno je izvođenje ostvarenja Jelisavete Popović i Redža Mulića, koji su rođeni u Crnoj Gori, što potvrđuje pažnju koju CSO posvećuje afirmaciji domaćeg stvaralaštva. U važnoj i misiji demokratizacije umjetničke muzike, brojni koncerti CSO i njegovih ansambala, bilo u manje razvijenim sredinama sjevera Crne Gore, primorskim ili centralnim krajevima, značajan su doprinos opštoj edukaciji i približavanju umjetničke muzike i onima koji nemaju prilike da se sa njom svakodnevno susreću.
Tokom proteklih pet godina imali smo prilike i da upoznamo manje ansamble koji djeluju u okviru CSO. U prvom redu to je ansambl Crnogorski gudači, čiji je zvuk evoluirao do kompaktne, fino iznijansirane boje zvuka i ljepote umjetničkog izraza, a takođe smo čuli i Duvački ansambl proistekao iz ovog orkestra. Ne smije se zanemariti ni činjenica da se konstantno pruža mogućnost istaknutim članovima orkestra da kao solisti nastupaju sa CSO ili Crnogorskim gudačima, stičući na taj način i dragocjeno solističko iskustvo.
Televizija Crne Gore snimila je sve koncerte Crnogorskog simfonijskog orkestra i njegovih ansambala, što je omogućilo da njegove koncerte upozna veliki broj ljubitelja umjetničke muzike, kod nas i u regionu. Pored ovog, svoje prve izvođačke domete Crnogorski simfonijski orkestar je zabilježio na promotivnom CD, koji je našao put do mnogih institucija i ljubitelja muzike i van naše zemlje.
Pored redovne koncertne djelatnosti, gostovanja i nastupi na festivalima sastavni su dio aktivnosti CSO. Međunarodni muzički festivali u Crnoj Gori: A Tempo u Podgorici i Don Brankovi dani muzike u okviru Kotor Arta, ne mogu se zamisliti bez nastupa Crnogorskog simfonijskog orkestra, čiji programi i izvođenja porede sa izvođenjima poznatih inostranih ansambala i umjetnika. Uspješna gostovanja u Italiji ( Isola dela Skala i Lunigo), Srbiji ( Kolarčev narodni univerzitet, Beograd ), Bosni i Hercegovini ( Festival Sarajevska zima, Narodno pozorište, Sarajevo), Hrvatskoj ( Crotia Open, Umag ), Rusiji ( Dani crnogorske kulture, dvorana Glinka, Sankt-Peterburg ) i Turskoj ( Festival Susret Istoka i Zapada, dvorana MEB Šura, Ankara), bila su izvanredna prilika za promociju crnogorske muzike i sticanje međunarodnog iskustva našeg mladog ansambla.
Povezivanje svih koji muziku smatraju potrebom svakodnevnog života, bio je i ostaje jedan od strateških ciljeva CSO. Crnogorski simfonijski orkestar je stekao širok krug prijatelja i saradnika, među kojima se svakako izdvajaju RTV Crne Gore, Crnogorsko narodno pozorište i Erste banka, koja je, već nekoliko godina Generalni sponzor CSO.
Brojne domaće institucije, medijske kuće kao i ambasade (Francuske, Poljske, Mađarske, SAD, Rusije, Velike Britanije, Turske, Švedske ), na različite načine pružaju podršku djelovanju CSO. Posebno uspješnu saradnju CSO je ostvario sa Ambasadom Austrije, koja je u više navrata nototeci CSO donirala dragocjeni orkestarski materijal, i uz čiju podršku je do sada je realizovano više koncerata, od kojih je najpopularniji, pod nazivom Pozdrav iz Beča, već postao tradicionalan.
Vrijeme koje je pred Crnogorskim simfonijskim orkestrom donosi mnoge izazove: počev od postavljanja još viših umjetničkih ciljeva i realizacije složenijih djela do oizacionog, kadrovskog i finansijskog jačanja i kreiranja dugoročne koncepcije rada u uslovima koji se očekuju završetkom izgradnje objekta Muzičkog centra Crne Gore.
Vesna Ivanović
Nazad na vrh strane